بەختیار ئەحمەد ساڵح

پوختە
ئەم نوسينە بەدواداچوون بۆ چەمکی سەرمایەداریی چاودێری دەکات، وەک ئەوەی فەیلەسوف و لێکۆڵەری ئەمریکی شۆشانا زوبۆف دایهێناوە. زوبۆف دەڵێت شۆڕشی دیجیتاڵی قۆناغێکی نوێی سەرمایەداریی دەستپێکردووە، کە نەک لەسەر بنەمای بەرهەمهێنانی ماددی بەڵکو لەسەر دەرهێنانی داتاکانی مرۆڤ و بەکارهێنانی لە پێشبینیکردن و کۆنترۆڵکردنی ڕەفتاری مرۆڤەکان بنيات نراوه. ئەم نوسينە هەوڵ دەدات پێکهاتەی فەلسەفی و سیاسی ئەم دیاردەیە و پەیوەندییەکەی بە دەروونناسی ڕەفتار و ئابووری پێشبینیکراو و کاریگەرییەکانی لەسەر ئازادی تاکەکەسی و دیموکراسی شی بکاتەوە.
پێشەکی
جیهانی هاوچەرخ بەهۆی گەشەسەندنی خێرای تەکنەلۆژیای دیجیتاڵییەوە گۆڕانکارییەکی ڕیشەیی لە سروشتی دەسەڵات و زانین و ئابووریدا بەخۆیەوە دەبینێت. لە کاتێکدا پێشتر زانیاری ئامرازێکی هێز بووە، ئەمڕۆ بووەتە ئامرازێکی چاودێری و کۆنترۆڵکردن. شۆشانا زوبۆف پێی وایە ئەم گۆڕانکارییە نوێنەرایەتی لەدایکبوونی سیستەمێکی ئابووری نوێ دەکات کە ناوی دەنێت سەرمایەداریی چاودێری، سیستەمێک کە مرۆڤ دەکاتە - لە ڕێگەی داتا و ڕەفتارەکانییەوە - کەرەستەی خاو بۆ بەرهەمهێنانەوەی سەرمایەداری.
بنەما تیۆریەکانی سەرمایەداری چاودێری
زوبۆف پێی وایە سەرمایەداریی دیجیتاڵی نوێترین شێوەی سیستەمی سەرمایەدارییە، کە بە کاڵاکردنی کار دەستی پێکرد (لە سەردەمی شۆڕشی پیشەسازیدا)، پاشان چووە ئاستى بەکاڵاکردنی سەرنج و ڕیکلام و ئەمڕۆش گەیشتووەتە ئاستى بەکاڵاکردنی ئەزموونەکانی مرۆڤ خۆی.
کۆمپانیا گەورەکانی وەک گووگڵ و مێتا و ئەمازۆن نەک هەر زانیاری لەسەر بەکارهێنەران کۆدەکەنەوە، بەڵکو لەناو سیستمی شیکاری فراواندا بەکاریدەهێنن بۆ گۆڕینی بۆ بەرهەمی پێشبینیکراو کە لە بازاڕەکاندا دەفرۆشرێن. بەم شێوەیە بەکارهێنەر نەک تەنها بەکاربەر، بەڵکو دەبێتە سەرچاوەی سەرەکی بەهای ئابووری. زوبۆف پێی وایە ئەم سیستەمە لەسەر دوو بنەمای بنەڕەتی دامەزراوە:
ڕەفتار: کۆکردنەوەی زانیاری لە دەرەوەی ئەوەی کە پێویستە بۆ باشترکردنی خزمەتگوزاری.
گۆڕینی ئەم زانیارییانه بۆ بەرهەمی پێشبینیکراو کە بۆ ڕێنماییکردنی بڕیاری تاکەکەسی و دامەزراوەیی لە داهاتوودا بەکاردەهێنرێت.
ئەم گۆڕانکارییە نوێنەرایەتی گۆڕان لە ئابووری زانیاریيەوە بۆ ئابووری پێشبینی دەکات، کە داهاتوو خۆی دەبێتە کاڵایەکی ئابووری.

دووەم: پەیوەندی لەگەڵ دەروونناسی ڕەفتار و ئابووری پێشبینیکراو
زوبۆف ڕوونی دەکاتەوە کە ڕەگ و ڕیشەی سەرمایەداری چاودێری درێژدەبێتەوە بۆ کارەکانی زانای ڕەفتاری ئەمریکی بی.ف. سكينەر.
کۆمپانیا دیجیتاڵییەکان ئەم بنەمایانە لە دیزاینکردنی ڕووکار و خزمەتگوزارییەکانیاندا وەردەگرن، بە شێوەیەک نائاگایی بەکارهێنەران لە ڕێگەی ئاگادارکردنەوە و کارلێککردن و ناوەڕۆکی کەسییەوە، بەرنامەى بۆ دادەنێنەوە.
ئەم پرۆسەیە نوێنەرایەتی جۆرێک لە پۆلیسی دیجیتاڵی دەکات، کە تێیدا ڕەفتارەکان بەپێی ئەلگۆریتمەکان دەستکاری دەکرێن کە ئامانجیان زیادکردنی کاتی کارلێککردن و وابەستەیی دەروونییە بە پلاتفۆرمەکان.
لێرەوە ئەوەی زوبۆف ناوی دەنێت ئابووری پێشبینی، کە بەرهەمی فیزیکی نافرۆشێت بەڵکو ئەگەرەکانی ڕەفتاری مرۆڤ دەفرۆشێت. واتە بازاڕەکان چیتر کاڵا نافرۆشن، بەڵکو پێشبینی دەفرۆشن- چاوەڕوانییەکان سەبارەت بەوەی کە ئێمە کێ دەبین و چی دەکەین لە داهاتوودا.
بەشی سێیەم: ڕەهەندە فەلسەفی و سیاسییەکانی سەرمایەداریی چاودێری
زوبۆف باس لەوە دەکات کە ئەم سیستمە هەڕەشەیەکی بوونگەرایی بۆ سەر بیری لیبڕاڵی مۆدێرن دروست دەکات کە لەسەر بنەمای ئازادی تاک و خۆهەڵبژاردن دامەزراوە.
لە کۆمەڵگای چاودێریدا ئازادی دەگۆڕێت بۆ وەهمێکی ئەلگۆریتم؛ هەڵبژاردنی تاکەکان پێشوەختە بەهۆی میکانیزمەکانی ڕازیکردنی شاراوە و داتا گەورەکانەوە لە قاڵب دەدرێت.
بەم شێوەیە دیموکراسی لە سیستەمێکەوە دەگۆڕێت کە لەسەر بنەمای بەشداریکردنی ئاگادارانە دامەزراوە بۆ سیستەمێکی چاودێریکردنی ڕەفتار، کە تێیدا کۆمپانیا زەبەلاحەکان کۆنتڕۆڵی ئەو شتانە دەکەن کە هاوڵاتیان دەیبینن و باوەڕیان پێیەتی.
زوبۆف ئەم گۆڕانکارییە بە کودەتایەکی بێدەنگ دژی دیموکراسی وەسف دەکات، چونکە ئامرازەکانی کۆنترۆڵکردن نەک لە ڕێگەی توندوتیژی یان زۆرەملێیەوە، بەڵکو لە ڕێگەی ڕاکێشانی ئاسانکاری و بەکەسایەتیکردنەوە ئەنجام دەدرێت.
ئەوەی وەک خزمەتگوزارییەکی بێبەرامبەر بەلای ئێمەوە دەردەکەوێت لە ڕاستیدا میکانیزمێکی چاودێری ئاڵۆزە کە خودی مرۆڤ لە تایبەتمەندی خۆی و توانای بڕیاردانی ئازاد بەتاڵ دەکاتەوە.
ئەنجام
کۆمەڵگەی چاودێری دەرئەنجامی ڕاستەوخۆی هاوپەیمانی نێوان تەکنەلۆژیا و سەرمایەيە، کە داتای کەسی بووەتە سەرچاوەی نوێی وزە لە سەردەمی دیجیتاڵیدا.
پاراستنی بەها مرۆییەکان لەم چوارچێوەیەدا پێویستی بە دووبارە داڕشتنەوەی پەیوەندی نێوان تاک و تەکنەلۆژیا هەیە بۆ ئازادی لە چوارچێوەی زیرەکی دەستکرددا.
زوبۆف هەروەها ئاماژە بەوە دەکات کە داهاتووی مرۆڤایەتی پەیوەستە بە توانای ئێمە بۆ وەرگرتنەوەی سەروەری بەسەر داتاکانماندا، یان دەتوانین لە فەزای دیجیتاڵی دادپەروەرانەدا هاوڵاتی ئازاد بین، یان لە بازاڕێکی بێکۆتایی ڕەفتاری مرۆڤدا چاودێری بکرێین.

ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی