هەمووان ناڕازیین!
لەکاتێکدا یادی ١٢٧ساڵەی رۆژنامەگەری کوردی دەکەینەوە، میدیا و راگەیاندن لە کوردستان لە دۆخێکدایە کە هەمووان لێی ناڕازیین!
رۆژنامەونان، ناڕازیین لەوەی هیچ مافێکی قانونییان بەگوێرەی گرێبەستی نێوانیان لەگەڵ دەزگا میدیاییەکان پارێزراو نین، لە دیوە پیشەییکەی زۆرینەیان ناڕازین بەڵام ناچارن! لەگەڵ ئەمەشدا داهاتوویان نییە و سندوقی خانەنشینی چالاک نییە. دەسەڵات، لە میدیا ناڕازییە، حزبەکان ناڕازیین، تەنانەت خەڵکیش ناڕازیین. کەواتە ئەم هەموو ناڕەزاییە بێ هۆ و گرفت نین و، ئەوە دەهێنێت چاکسازییەکی ریشەیی لەکایەی میدیایی لە کوردستان بکرێت. هەموو ئەوانەشی لەسەرەوە کە ئاماژەم پێدان و ناڕازیین، بەشی خۆیان بەرپرسیاریەتییان دەکەوێتە سەرشان، هەریەکەیان بە قەبارەی بەشدارییان لە دۆخی میدیا بەرپرسن.
دۆخەکە هێندە ئاڵۆز بووە، تەنانەت گەیشتووەتە ناوماڵی سەندیکای رۆژنامەنووسانی کوردستانیش، ئەو سەندیکایەی کە بەشێک لە رۆژنامەنووسان پێیانوایە نمایندەی ئەوان ناکات بەڵکو زیاتر گوێڕایەڵی حزبی دەسەڵاتدارە. ئێستای ناوماڵی سەندیکا لەهەموو کاتێک زیاتر پەرتەوازەیە و هەرچی زووە پێویست دەکات کۆنگرەیەک ببەستێت، ئەوەتا لقی سلێمانی سەندیکای رۆژنامەنووسانی کوردستان، ئەمساڵیش وەک پارساڵ بەجیا لەگەڵ سەندیکای رۆژنامەنووسانی کوردستان، ئاهەنگ و چالاکی بۆ رۆژنامەنووسانی زۆرنی سەوز ساز دەکات، لێرەش لە هەولێر، سەندیکا دوو پانێڵ لەسەر رەوشی راگەیاندن لە هوتێل شیراتۆن ساز دەکات!
ئەگەر قسە لەسەر ناڕەزایەتییەکان بکەین خاڵی دەستپێک و کۆتایی نییە، کەواتە دەبێت لەشوێنێک خاڵ لەسەر پیتەکان دابنێین بە ئامانجی دۆزینەوەی دەلیچەیەک.
بێگومان کە باس لە چارەسەریش دەکەین، مۆدێلی زۆر هەن لە ئیدارەدانی میدیا لە دونیادا، بۆ ئەمەش بێگومان دەبێت بە میتۆدێکی زانستی دەستنیشانی کێشەکان بکەین، ئینجا دیراسەی بکەین و پاشانیش چارەسەر بخەینەڕوو.
چ مۆدێلێک لە ئیدارەدانی میدیا بۆ کوردستان گونجاوە؟
بێگومان مۆدێلی ئیدارەدانی میدیا لەوڵاتان بەشی زۆری پەیوەستە بە مێژووی ئەو وڵاتە، کولتوور، ژینگەی کۆمەڵایەتی و قانونی، لەسەرووی هەموویانەوەش دەستووری وڵات. لەوەختێک کوردستان دەوڵەت نییە و دەستووریشمان نییە، بەڵام دەتوانین پاڵپشت بە دەستووری عێراق لەپرسی ئازادییەکان و، پەیماننامەی مافەکانی مرۆڤ و ئازادییەکان لە جیهان و، هەروەها ئیتیکی کاری رۆژنامەنووسی لە جیهان دەکرێت ببن بە بنەمای داڕشتنی رەشنووسێک کە کۆنفراسی دیکەی بۆ ببەسترێت و دەوڵەمەند بکرێت و بخرێتە بەردەم پەرلەمان.
لەوەختێک دەسەڵات لێرە شارەکانی دەکاتە دەستەخوشکی پاریس، نانت و ناشفڵ، با مۆدێلی میدیاکەشی ببێتە دەستەخوشکی ئەمریکا و فرەنسا!
ئەمەی لێرەدا تیشکی دەخەمەسەر، نمونەی سێ وڵات و ناوچەن لە دونیادا، دەکرێت سوودی لێوەربگرین؛ بەگوێرەی هەمواری یەکەمی دەستووری ئەمریکا، میدیا بەتەواوەتی سەربەخۆیە و سەر بەهیچ دامەزراوەیەکی (جێبەجێکار، پەرلەمان، ئەنجومەنی دادوەری) نییە، بەڵکو ئازادی میدیا بەپێی دەستوور پارێزراوە و بۆ سێ دەسەڵاتەکەی سەرەوە نییە بەهیچ شێوەیەک دەستوەردانی تێدا بکەن، تەنیا لەو کاتانەدا دادگا دەستوەردان دەکات کە سکاڵایەک هەبێت!
میدیا لە ئەمریکا بووەتە بزنسس و لەناو بۆرسە دایە، واتە بەتەواوەتی کەرتی تایبەتە، حکومەتی ئەمریکی هیچ دەزگایەکی میدیایی نییە بۆ ناوەخۆی وڵات، تەنیا دەنگی ئەمریکای هەیە کە پەیامی حکومەتی ئەمریکا و هەندێک هەواڵی دیکەی ناوخۆی ئەمریکا بە دەرەوەی وڵات دەگەیەنێت. ئەم ئازادییە رەهایە وایکردووە میدیا لە ئەمریکا پێشەنگی هەموو دونیا بێت، بزنسێکی گەورەش بێت.
فرەنسا، بەو پێیەی لانکەی شۆڕشی نوێیە و لە وڵاتانی پێشەنگی ئەوروپایە لە پرسی دیموکراسی و ئازادی رادەربڕین، دۆخەکە لەوێ بەراورد بە ئەمریکا کەمێک جیاوازە. لە فرەنسا، راگەیاندن و میدیا تا ئاستێکی زۆر زۆر سەربەخۆن بەڵام لەژێر چەتری یاسا کارەکانی رێکخراوە.
دامەزراوەکانی وەک ئەنجومەنی باڵای بیستن و بینین (رادیۆ و تەلەفزیۆن دەگرێتەوە) کە ئەنجومەنێکی سەربەخۆیە و کاری میدیای بیستن و بینین رێکدەخات کاریگەرە بەسەر کایەی میدیای. ئەنجومەنی دادوەری بۆی هەیە دەستوەردان بکات ئەگەر هاتوو سکاڵایەک هەبوو لەسەر تەشهیر و ناوزڕاندن.
حکومەت هیچ کاریگەرییەکی بەسەر ئیدارەدانی میدیا نییە، بەڵام حکومەتی فرەنسی خاوەنی کەناڵی فرانس٢٤ کە پەیام و هەواڵی فرەنسا بە دونیا دەگەیەنێت.
لە وڵاتانی عەرەبی بەشێوەیەکی گشتی، حکومەت رۆڵێکی گەورەی دەستوەردانی هەیە لە دەزگا راگەیاندنەکان و ئاراستەکردنیان. لە زۆرینەی وڵاتان ئەنجومەنێکی باڵای میدیا هەیە کە لەژێر سێبەری حکومەت دایە و، لەوێوە حکومەت راگەیاندن رێکدەخات. هەروەها دامەزراوەی ئاسایشی نیشتمانی، بەشێوەی نافەرمی دەستوەردان دەکات لەسەر ناوەرۆکی پەیامی میدیایی، جگە لەمە دەستەی نیشتمانی راگەیاندن هەیە، کە ئیدارەی راگەیاندنی حکومەت دەکەن. بەشێوەیەکی گشتی لەم وڵاتانە کەناڵە میدیاییەکان کەرتی تایبەت خاوەنداریەتییان دەکات و لەلایەن پیاوانی کاری بەهێز و نزیک لە دەوڵەت خاوەنداریەتییان دەکرێت.
لە بەشێک لە وڵاتانی عەرەبی تەنانەت وەزارەتی راگەیاندن هەیە، لە هەندێکیشیان هیچ میدیایەکی ئۆپۆزسیۆن هەر بوونی نییە، تا ئەوەی ئەنجومەنی دادوەری و داواکاری گشتی و دادگاکان بۆ سەرکوتکردنی رای جیاواز بەکاردەهێنرێن.
ئەم سێ نمونەیەی ئاماژەم پێکردن، بێگومان ئەوەی دەیخوێنێتەوە حەز دەکات ئێمەش وەک ئەمریکا بین، بەڵام ئەمەیان بۆ ئەم قۆناغە زۆر زەحمەتە چونکە؛ ئێمە دەوڵەت نین، دەستوورمان نییە و میدیاش نەبووە بە بزنس!
من بیرمە پارساڵ لەم یادەدا، هەروەها ئەمساڵیش لە دیداری وەزارەتی رۆشنبیری کە سەرقاڵی دووبارە داڕشتنەوەی رێنمایی رێکخستنی کاری میدیا و سۆشیال میدیایە، ئاماژەم بەوەدا کە دەکرێت لەپاڵ بوونی سەندیکای رۆژنامەنووسانی کوردستان وەک چاودێر و بەرگریکارێک لە مافی رۆژنامەنووسان، هاوشێوەی عێراق دەستەی راگەیاندن لە کوردستانیش دابمەزرێت و سەر بە پەرلەمانی کوردستان بێت، بەڵام بە مۆدێکی عێراقی نا، بەڵکو بە مۆدێلی فرەنسی و یان وڵاتانی هاوشێوە!
دەکرێت کۆی هەموو ئەو یاسا پەیوەندارانەی بە کاری راگەیاندن لە کوردستان هەن، بخرێنە سەبەتەی کۆیاسایەکی هاوشێوەی یاسای سزادانی عێراقی، کە یاسایەکی گشتگیرە. واتە، لەناوەرۆکی ئەو سەبەتە یاسایە، بەشی میدیای بیستن، میدیای بینین، میدیای نووسین و سۆشیال میدیا هەبێت، هەروەها مافی رۆژنامەنووسان و سندوقی خانەنشینی هەبێت، هاوکات دادگاییکردنی رۆژنامەوان لەسەر کاری رۆژنامەوانی هەبێت، لەهەمووی گرنگتر تەعریفێکی ئاسایشی نیشتمانی، ئادابی گشتییش هەبێت بۆ ئەوەی رۆژنامەنووس سنووری ئازادی ئەوانی دیکە بزانێت. لەسەرووی هەموو ئەمانەوە مەرجەکانی دامەزراندنی کەناڵی میدیایی هەبێت، کەناڵی لۆکاڵ (ناوچە و شارەکان) کەناڵی لۆکاڵی سەرتاسەری هەرێمی کوردستان و کەناڵی ئاسمانی. کە دەڵێم مەرج، ناکرێت پەیجێک کە هیچ تایبەتمەندییەکی دامەزراوەی میدیایی تێدا نییە، خۆی بە کەناڵێکی میدیای دیجیتاڵی بناسێنێت و لەسەر کایەی راگەیاندنیش هەژمار بکرێت، ئینجا بە دوو دیناری سیاسی ئەرکی شەڕێ نێوان حزبەکان و ناشرینکردنی کایەی میدیا و راگەیاندن بێت. مەبەستمە بڵێم؛ پێویستە پۆلێنبەندییەک هەبێت و رێکاری توندیش هەبێت بۆ پێدانی مۆڵەت.
ئەم دەستە سەربەخۆیەی کە من باسی دەکەم، سەر بە پەرلەمان دەبێت، هەموو شەش ساڵ جارێک هەڵبژاردنێکی ئازادانەی بۆ دەکرێت و هەموو ئەوانەی لەناو کایەی راگەیاندن کار دەکەن مافی دەنگدانیان دەبێت بەو مەرجەی لەکاری میدیایی بەردەوام بێت.
هەروەها هەر ئەم دەستەیە مافی پێدانی مۆڵەت و رێکخستنی فریکوێنسی رادیۆ و تەلەفزیۆنی دەبێت، هەر خۆشی مافی سەندنەوەی ئەو مۆڵەتەی دەبێت. بەم هەنگاوەش دەستی حکومەت (وەزارەتی رۆشنبیری و ناوخۆ) لەناو کایەی میدیا دوور دەخرێتەوە، چونکە نەکردەیە دەزگای میدیایی کە یەکێک لە کارە سەرەکییەکانی چاودێرییە بەسەر حکومەت، لەملاشەوە مۆڵەت لە حکومەت وەربگرێت! ئەم قسەیە بۆ پەرلەمانیش راستە، ناکرێت کە دەستەکە سەر بە پەرلەمان بێت، ئەوا پەرلەمان دەستی واڵا بێت لە دەستوەردان لەکاری دەستەکە، بەڵکو وەزیفەی پەرلەمان ئەوە دەبێت کە چاودێر بێت بەسەر لادانی دەستەکە لە کاری پیشەیی میدیایی، هەروەها چاودێر بێت لەوەی هەڵبژاردن لەکاتی خۆیدا ئەنجام نەدات.
دووبارە ١٢٧ـەمین ساڵڕۆژی رۆژنامەگەری کوردیتان پیرۆز، هیوادارم ئەم پێشنیارەی من و، هەموو ئەو پێشنیارانەی هەن بۆ راستکردنەوەی خواروخێچی رەوشی میدیا لە کوردستان، لەم خولەی پەرلەماندا ئاوڕێکی جدی لێبدرێتەوە.
ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی