د، كامەران مەنتك

4\10\2024
بەشی سێزدەهەم
لە راستیدا جگە لەوەی كۆیلایەتی خۆبەخشانە كارێكی ناڕەوایە و بە پلەی یەكەم مرۆڤەكان بەرامبەر خودی خۆیان دەیكەن، لە هەمانكاتدا دەتوانین وەك نەخۆشییەكی دەروونیش مامەڵەی لەگەڵدا بكەین، نەخۆشییەك، كە دەكرێت وەك بەشێك لە نەخۆشی خۆبەكەمزانین و تەنانەت ماسوشیەتیش هەژمار بكرێت، ئەو نەخۆشییە لەهەموو نەخۆشییەكانی تری ناو كۆمەڵگە زیاتر پێویستی بە چارەسەركردن هەیە، بەڵام ئەو چارەسەركردنە لەرێگەی نەخۆشخانە دەروونییەكانەوە نابێت، بەڵكو لەرێگەی هوشیاربوونەوەی تاك و كۆمەڵگەوە دەبێت، ئەو هوشیاربوونەوەیە هەرچەندە كارێكی ئاسان نییە،  بەڵام یەكێكە لە ئامڕازە باشەكان بۆ رووبەڕووبوونەوەی كۆیلایەتی، هاوكات دەبێت كار لەسەر دامەزراندنی فەرمانڕەواییەك بكرێت، كە بەلایەنی كەم لایەنی كەمی دادپەروەری بێنێتەدی، لەگەڵ ئەوەشدا نابێت ئەوە لە یاد بكەین، كە دامەزراندنی فەرمانڕەواییەكی لەو شێوەیە كارێكی ئاسان نییەو بە بێ هوشیاربوونەوەی كۆمەڵگە مەیسەر نابێت، لەبەرئەوەی بەرژەوەندی چین و توێژە بەهێزەكانی ناو كۆمەڵگە دەخاتەوە مەترسییەوەو لەزۆر لاوە، بەرەنگاری دەبنەوە، بەرامبەر هەوڵەكانی هوشیاركردنەوە هەوڵی گەمژەكردنی كۆمەڵگە زۆر بە شارەزایانەترو كارامەتر لەلایەن خاوەن كۆیلەكانەوە ئەنجام دەدرێت، كە هەموو ئامڕازێكی بە گەمژەكردنیان لەبەردەست دایە، یاخود خراوەتە بەر دەست، كە ئەمە ئەركی هوشیاربوونەوەكە ئێجگار قورستر دەكات.
لەلایەكی تر، وەرگرتن و قبووڵكردنی كۆیلایەتی وەك باوەڕێكی پتەو، وا دەكات كۆیلەكان نەك بە دۆخی كۆیلایەتی خۆیان رازی بن، بگرە تا ئەوپەڕی پیرۆزكردن پیرۆزی بكەن و بەرگری لێبكەن، ئەمە بەتایبەتی لە كۆمەڵگە نەریتی و خێڵەكییەكاندا زۆر بەتۆخی وەردەگیرێت و تێكەڵ بە داب و نەریتەكان دەكرێت، بە تایبەتیش ئەگەر بیروباوەڕەكەی رەنگدانەوەی پێویستییەكی گرنگی ناو كۆمەڵگە بێت، یاخود وەك پێویستییەكی گرنگ و زەروری بۆی وێناكرابێت و لەمێشكی ئاخنرابێت. بۆ نمونە وەك مەسەلەیەكی ئاینی، یاخود مەسەلەی رزگاری نەتەوایەتی، كە لە زۆر لە كۆمەڵگە خێڵەكییەكاندا تا رادەیەكی زۆر وەكو ئاین پیرۆز دەكرێت، كۆمەڵگە بەسەر هێزو تاقمە جیاوازەكان دابەش دەبێت، ئەو دابەش بوونە ئەگەرچی لە بنەڕەتدا لەسەر بنەمای دابەشبوونی هێزەكانە، یاخود بۆ شیكردنەوەیەكی وردتر دابەشبوونی حیزبەكانە، بەڵام لە بنەڕەتدا دابەشبوونێكی حیزبی نییە، بەڵكو دابەشبوونێكی قووڵترە لە حیزبایەتی و رەهەندێكی كۆمەڵایەتی و سیاسی و تەنانەت ئاینیش وەردەگرێت، كاتێك دەڵێین ئاینی، مەبەستمان لە پیرۆزكردنییەتی، لەبەرئەوەی ئەو كۆمەڵگە نەریتییانە خۆیان لە قۆناغی پێش دروستبوونی حیزبدا دەژین و تەنانەت رۆشنبیرەكانیشیان لە حیزبایەتی، وەك ئەوەی دروستبووە تێنەگەیشتوون، رەنگ بێت هۆكاری سەرەكی ئەمەش ئەوە بێت حیزبایەتی، دەزگایەكی هاوردە كراوە و كاتێك دەگاتە ئەو جۆرە كۆمەڵگەیانە، تێكەڵ بە نەریت و پڕەنسیپە كۆمەڵایەتی و خێڵەكییەكان دەكرێت، مۆركی سروشتی خۆی لەدەست دەدات، كە دەرهاویشتەیەكی قۆناغی مۆدێرنیتەی دوای قۆناغی دەرەبەگایەتییە، بۆیە ئەگەر بە وردی سەیری حیزبەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بكەین، بۆمان دەردەكەوێت زیاتر لە خێڵ و بنەماڵەی سیاسی دەچن، نەك ئەو حیزبانەی، كە لەسەر بنەمای گەشەسەندنێكی سروشتی كۆمەڵگەكانیان هاتوونەتە بەرهەم، كە بەپلەی یەكەم وڵاتە رۆژئاواییەكانن!.
بەم شێوەیە حیزب لەو جۆرە كۆمەڵگەیانە تەنیا بەناو وەك حیزب دەبێت و لە بنەڕەتدا مۆركی دەزگایەكی خێڵەكی سیاسی، تەنانەت لە هەندێك حالەتدا ئاینیش وەردەگرێت، وەك ئەو تەریقەتانەی، كە لە كۆمەڵگەكانی رۆژهەڵات بڵاوبوونەتەوەو هەرچەندە رێكخراوی ئاینین، بەڵام لە زۆر حالەتدا وەكو حیزبەكان كاری سیاسیش دەكەن وشێخەكانیشان هاوشێوەی فەرمانڕەوا دنیاییەكان لە ژیانێكی دنیایی و كۆشك و تەلاری رازاوەدا دەژین و لە رەفتارەكانیشیاندا، تەنانەت لە جووڵەو هەڵسوكەوتەكانیشیاندا رێك وەك كۆیلە مامەڵە لەگەڵ شوێن كەوتووەكانیان دەكەن، كە خاوەن كۆیلەكان لەگەڵ كۆیلەكانیان دا دەكەن و شوێن كەوتووەكانیشیان بەچاوێكی پڕ لە پیرۆزكردن سەیریان دەكەن و ئامادە دەبن، وەكو رێزێك، كە لەبنەڕەتدا ئەو رەفتارانە ناچێتە پلەی رێزگرتنەوە،  نەك كڕنووش بۆ شێخەكانیان بەرن، بگرە لەسەر چۆكیش بۆیان بخشن تەنیا لەپێناو ئەوەی دەرفەتی ئەوەیان هەبێت دەست وقاچییان ماچ بكەن!. ئەو دیاردەیە لەنێو ئەو حیزبانەش زۆر بەروونی بەدیاردەكەوێت، كە هەردوو رەهەندی ئاینی و خێڵەكیانەیان تێكەڵكردووە و بۆ گەیشتنە دەسەڵات بەكاریدەهێنن، رەنگ بێت ئەو رەهەندە ئاینی و خێڵەكییە یەكێك لەو تایبەتمەندییە دیارانە بێت، كە شێوازی حیزبایەتی لەنێوان رۆژهەڵات و رۆژئاوادا لەیەكتر جیا دەكاتەوە.
 لێرەدا نابێت ئەوەش ئەوەش فەرامۆش بكەین، ئەو ئەو جۆرە هێزە كۆمەڵایەتییانە باشترین دەرفەت بۆ زلهێزەكان و ئەو هێزانە فەراهەم دەكەن، كە لەململانێدان بۆ سەپاندنی هەژموونی هەرێمی و جیهانی خۆیان، كاتێك هێزە ئەوروپییەكان هاتنە رۆژهەڵات، بەرلەهەموو شتێك لەو كەسایەتی و هێزانە نزیك بوونەوەو دەسەڵاتی خۆجێیان دانە دەست و هەوڵیان دا لەرێگەی ئەوانەوە كۆمەڵگەكان ملكەچ بكەن و لە خزمەت بەرژەوەندییەكانی خۆیان بەكاریان بهێنن، ئەوانیش درێغیان نەكرد لەو ئەركەی پێیان سپێردرا، ئەگەرچی جارناجار بەرژەوەندی ئەو دوو لایەنە رووبەڕووی یەكتر بووەتەوە، بەڵام لەكۆتایدا پەیوەندییەكانییان هێندە تۆكمەیە، هیچ ناكۆكییەك، هەرچەندە قووڵیش بێت، نابێتە هۆی پساندنی هەموو سەرەداوەكانی پەیوەندییەكان بە یەكجار، شایەنی ئاماژە بۆ كردنە، كە بڵێین نەك بە تەنیا هێزە رۆژئاواییەكان بگرە، هێزەكانی تری رۆژهەڵاتیش هەمان سیاسەتییان بەكاردەهێنا، بۆ نمونە سوڵتان عەبدولحەمید، سوڵتانی عوسمانی هەموو شێخ و مەلاكانی ئیمپراتۆریاكەی لە خۆی كۆكردەوەو شەڕی چاكسازیخوازەكانی پێكردن، تا لەكۆتایی سەركەوتنی بەسەریاندا بەدەست هێنا، رەنگ بێت ئەمە یەكێك لەو هۆكارانە بێت، كە تا ئێستا وەك خەلیفەیەكی موسڵمانانی پیرۆز سەیری ئەو سوڵتانە دەكرێت، لەوانە لەنێو بەشێكی زۆر لەكۆمەڵگەی كوردی، سەرباری ئەو هەموو تاوانەی بەرامبەر نەتەوەی كوردی ئەنجام دا!.
تاكی هوشیار، ئەوانەی بەشێوەیەكی واقعی مامەڵە لەگەڵ حیزبایەتی دەكەن، بەرلەوەی تێكەڵی كایەی حیزبایەتی ببن، بە تەواوی دركیان بەوە كردووە، كە حیزب تەنیا ئامڕازێكە لە پێناو هێنانەدی بەرژەوەندییەكان و رەنگدانەوەی بەرژەوەندی چین و توێژێكی دیاریكراوە، ئەو چینە، یاخود ئەو توێژە حیزب وەك ئامڕازێك بەكاردەهێنێت لەپێناو گەیشتن بە بەرژەوەندییەكانی خۆی، لە هەموو دونیا حیزبایەتی وایە، بەڵام كاتێك دەرچوون لە حیزبێكدا دەبێتە عەیبەو شوورەیی و لەناو كۆمەڵگەدا بە چاوێكی كەم سەیر دەكرێت، ئەو كاتە ئەوە دەگەیەنێت، كە حیزبەكە مۆرك و سیماكانی حیزبیوونی تێپەڕاندووەو بۆتە بوونەوێكی تر، بۆیە دەبینین نەوە لەدوای نەوە، لەنێو یەك حیزبدا دەمێننەوەو شانازیش بەوە دەكەن، كە باب وباپیرانیان هەر لەو حیزبە ئەندام بووینەو وەك خۆیان شانازی پێوە دەكەن قوربانی  زۆریان لە پێناو داوە!. لە راستیدا ئەمە حیزبایەتی نییە بە چەمكە مۆدێرن و زانستییەكەی، بەڵكو رێك ئەو كۆیلایەتییە خۆبەخشانەیە، كە نەوە لە دوای نەوە دەگوازرێتەوە. واتە ئەو تاكانەی بەو شێوەیە لە حیزبایەتی تێدەگەن و رەفتار دەكەن، بێئەوەی هەست بكەن، دەبنە كۆیلەیەكی خۆبەخش و ئەوان هەرگیز كاری حیزبایەتی، بە بنەما لەسەر ئەو پڕەنسیپانەی، كە حیزبایەتی لەسەر دروست بووە ناكەن!. بۆیە كۆیلایەتی خۆبەخشانە لەو جۆرە كۆمەڵگەیانە زۆر بەربڵاوترو گشتگیرتر دەبێت، لەبەرئەوەی هەموو ئەو كەرەستانەی تیادا فەراهەم دەبێت، كە دروستكردنی ئەو جۆرە كۆیلایەتییە پێویستیەتی. 
بە كورتی دەكرێت بڵێین دروستكردنی ئامانجێكی گەورەو پیرۆز، یەكێكە لەو شێوازانەی ئاسانكارییەكی گەورە پێشكەش بە كۆیلایەتی خۆبەخش دەكات، چونكە زۆر ئاستەنگە بە ئامڕازی ئاسایی، مرۆڤ بگەیەنیتە ئەو رادەیەی بەو شێوەیە مامەڵە لەگەڵ خودی خۆیدا بكات، یاخود خۆی بگەیەنێتە ئەو ئاستەی، كە تەنانەت ژیانی خۆشی هیچ بەهایەكی لا نەمێنێت و زۆر نابەرپرسانە مامەڵەی لەگەڵدا بكات، من خۆم ئەو دیاردەم زۆر بەزەقی لە پێشمەرگایەتی دیوەو مرۆڤ هەبووە، گوتوویەتی ئەگەر ئەو حیزبە نەمیێنێت با منیش نەمێنم، یاخود ئەگەر ئەو حیزبە نەمێنێت من ژیانم بۆ چییە! ئەمە لەكاتێكدا لەو قۆناغە بەدڵسۆزییەكی گەورە هەژمار دەكرا، بەڵام لە بنەڕەتدا زێدەڕۆییەكی گەورە بوو لە نەزانی و گەمژەیی، تەنانەت دروشمی یاكوردستان یا نەمان، كە زیاتر لەنیو سەدە دروشمی بزووتنەوەی كوردایەتی بوو دەكەوێتەوە ئەو چوارچێوەیەوە، چونكە كاتێك مرۆڤ ژیانی خۆی لە دەستدەدات، وڵات چ بەهایەكی دەمێنێت، وڵات بۆئەوەیە مرۆڤ بەسەربەرزانە تیایدا بژیت، نەك بۆی بمرێت، بۆیە راستر بوو ئەو دروشمە ببوایە ژیانێكی سەربەرزانە لەناو كوردستانێكی ئازاد.

ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی