بەشی یەکەم
ڕەهەندە بونیادییەکانی ئەم پرسە
بەرایی:
پرسەکەمان "پرسی کورد" لە دیارترینی پرسە ئاڵۆزەکانی
خۆرهەڵاتی ناوەڕاستە و خاوەن ڕیشەیەکی مێژوویی و سیاسیی و کولتوری وایە، کە دەگەڕێتەوە
بۆ "دوای داڕمانی قەلەمڕەوی عوسمانی" و "پێکهێنانی دەوڵەت نەتەوەی
مۆدێرن" لە ناوچەکەدا .
ئەمەی خوارەوە دەروازەیەکی چڕە بۆ تێگەشتن لەم پرسە لە چەند
ڕەهەندێکەوە:
یەکەم: باکگراوندی مێژوویی:
* دوای یەکەمین
جەنگی جیهانی، لە "پەیماننامەی سیڤەری ١٩٢٠"دا هاوپەیمانان گفتی دەوڵەتێکی
سەربەخۆیان بە کورددا، بەڵام ئەم گفتە بە هۆی "پەیماننامەی لۆزانی ١٩٢٣"ەوە،
کە تیایدا پرسی دامەزراندنی قەوارەی کوردی پشتگوێخرا، جێبەجێنەکرا.
* گەلی کورد بە
گشتی بەسەر هەر چوار دەوڵەتی دروستکراوی (تورکیا، ئێران، عێراق، سوریا)دا بێ هیچ
ددانپێدانانێکی سیاسی یا مافی نەتەوەیی بۆ کورد، دابەشکرا.
دووەم: ڕەهەندە سیاسییەکانی:
* لە تورکیا:
کورد نزیکەی ١٥-٢٠%ی دانیشتوان پێکدەهێنێت. دەسەڵاتە یەک لە دوایەکەکانی ئەو دەوڵەتە
زمانی کوردییان قەدەغەکرد و بە سەرکوتکردنی خوێناوییانە ڕووبەڕووی بزاوتە سیاسییەکانی
باکوری وەک پارتی کرێکاران بوونەوە.
* لە عێراق: ساڵی
٢٠٠٣بزاوتی کوردی پەرەیسەند بۆ قەوارەیەکی فدرالی ددانپێدانراو، هەرێمی کوردستانی
عێراق، کە لەم قۆناغەودا خاوەن ئۆتۆنۆمی و دامەزراوەی تایبەت بە خۆیەتی.
* لە ئێران:
ناوچە کوردییەکان شۆڕش و هەوڵی یاخیبوونیان بە خۆوەدی و لە دیارترینیان کۆماری
مهاباد (١٩٤٦)بوو، کە مەخابن زۆر نەمایەوە.
* لە سوریا: تا
دوای جەنگی ئەهلی سوری ئەمدوواییە، کورد بێبەشبوو لە پرسی پێوەنددارێتی(ئینتیما) و
ڕەگەزنامەو لە ئاکامی شۆڕشی ڕۆژئاوا لەدژی ستەمی دەسەڵاتی چەندین دەیەی بەعسیزم و
تیرۆر، توانی ئیدارەیەکی خۆسەری تایبەت بەخۆی پێکبێنێت، کە بەربنەمای فەلسەفەو دونیابینی
ڕێبەر ئۆجەلان لەسەر چەمکی "کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک"دامەزراوە.
سێیەم: ڕەهەندە کولتوری و زمانەوانییەکانی:
* کورد سەرباری
"هەوڵەکانی تواندنەوەی نەتەوەیی و ئاسیمیلەکردن" لەدژی، هەمیشە هەوڵی
پاراستنی زمان و شوناسی کولتوری خۆیداوە.
* جیاوازییەکی نێوخۆیی
زاراوەیی (کرمانجی، سۆرانی، زازایی، ....)یمان هەیە، کە لە یەکخستنی گوتاری نەتەوەییماندا
ئاڵەنگارییەک پێکدەهێنێت و یەک لە ئەرکە سەرەکییەکانی بووتنەوەی ڕزگاریخوازییە بۆ
نەهێشتنی ئاڵەنگاری بەردەم یەکخستنی گوتای نەتەوەیی و نیشتمانیمان.
چوارەم: ڕەهەندە جیۆسیاسییەکانی:
* پرسی کورد پرسێکی
سنوربڕە، ئەوەی کە هەرچواردەوڵەتی داگیرکەری کوردستان پێی هەستیارن.
* دەوڵەتە زلهێزەکانی
وەک (ئەمریکاو ڕوسیا) تاکتیکییانە کارتی کوردی بەکاردەهێنن، بێئەوەی پشتیوانییەکی ڕاستەقینەمان
لێبکەن بۆ سەربەخۆیی نەتەوەیی یەکجارەکیمان، ئەمە لە کاتێکدا هەرخۆشیان بەشێکبوون
لە دابەشکاری خاک و نەتەوەکەمان بەسەر ئەوجوگرافیاسیاسییەی دەوڵەت نەتەوە، کە لە
دوای یەکەمین جەنگی جیهانییەوەو لە فۆڕمی پەیماننامەی لۆزاندا نەخشەی ناوچەی خۆرهەڵاتی
ناوەڕاستی کێشاوەو ئێستا مشتومڕ لەسەر نەخشەیەکی نوێی ئەڵتەرناتیفی بۆدەکرێت.
* تورکیا پێیوایە
هەر قەوارەیەکی کوردی سەربەخۆ، هەڕەشەیەکی ڕاستەوخۆیە لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی تورکیا
و هەرئەمەشە، کە دەستوەردانە سەربازییە بەردەوامەکانی لەسوریاو عێراقدا پەرچدەکاتەوە.
پێنجەم: تێڕوانینە هاوچەرخەکان:
* هەندێ بزاوتی
کوردی (وەک پارتی کرێکاران لە تورکیاو پەیەدە سوریا) لە بەرژەوەندی "کۆنفیدراڵیزمی
دیموکراتیک"، دەستبەرداری پرسی دەوڵەت نەتەوەی کوردی بووە، ئەمەش وەک نموونەیەکی
خۆسەری تێپەڕیو لە پرسی دەوڵەت نەتەوە.
* ئەم نموونەیە
پشتبە "دیموکراسییەتی ڕاستەوخۆ، جێندەریزم، ژینگە" دەبەستێت و پڕاکتیزەکردنەکانی
خۆی لە ئێستای ڕۆژئاوادا دەبینێتەوە.
شەشەم: ئاڵەنگاری و ئاسۆکان:
* دابەشبوونی سیاسی:
دابەشبوونی هێزەکوردییەکانی وەک "ئەنەکەسە" لە ڕۆژئاواو "پەدەکە"
لە باشور، لە دیارترین نموونەی ئەو دابەشبوونە سیاسییەن، کە هەمیشە مایەی ئاڵەنگاری
بەردەم یەکخستنی گوتاری نەتەوەیی و نیشتمانی کوردستانیی بووەو لە ئێستاشدا وێڕای ئەوڕیسکانەی،
کە پەدەکە بەتایبەتی بە پرسی دەستکەوتەکانی باشوورییەوە دەکات، لە هەوڵی گواستنەوەی
فۆڕمی ئەنەکەسەی ڕۆژئاواییدایە(هێزی بەناو ڕۆژ) بۆ ڕۆژهەڵات و ئەمەش جێکەوتنێکی
دووبارەی ئەو ئاڵەنگارییەی بەردەم یەکخستنی گوتاری نەتەوەیی و نیشتمانی کوردی نەبێت،
هیچی تر نییە لەو پارچەیەی نیشتماندا.
* ناکۆکی لەنێوان
ئامانجە نەتەوەییەکان و تەکتیکاتە واقعییەکاندا.
* گوشاری هەرێمایەتی
و نێودەوڵەتی: نەبوونی پشتیوانی نێودەوڵەتی ڕاستەقینە بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی کوردی.
پوختەی بەش:
پرسی کورد "تەنها داواکارییەکی نەتەوەیی نییە بۆ سەربەخۆیی"،
بەڵکو "بەرهەمی پتر لە سەدەیەک لە کێشمەکێشی نێوان دەوڵەتی نەتەوەیی" و
"مافەکانی گەلان" و "هاوسەنگی جیۆسیاسییە" و ئایندەی لەسەر
توانای بزاوتە سیاسییە کوردییەکان وەستاوە بۆ تێپەڕاندنی دابەشبوونە نێوخۆییەکانیان
و بوونیادنانی پڕۆژەیەکی دیموکراتی سنوربڕ و هاوسەنگی نێوان خواستی نەتەوەیی و ئەو
ڕاستییە هەرێمایەتی و نێودەوڵەتییانەی لە ئارادان.
واتا بوونیادنانی گوتار، گوتارێک کە توانای خاوەندارێتییەکی
وای هەبێت، کە توانای تێگەشتن و خوێندنەوەو هەڵکردن و تێپەڕاندنی هەبێت، نەک لەچێوەیەکی
نەریتی میللی گەرایی سەرەتایی وادا بسوڕێتەوە، کە نەک بۆ گەل و وڵات هیچی پێنەبێت،
بەڵکو بۆ خودی خۆشی وەک بزاوتی سیاسی مایەی بەدبەختی بێت.
ماویەتی
تێبینی: لەبەشی دووەمدا باس لە پرسی کورد لە نێوان خواستی
نەتەوەیی و نمونەی کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیکدا دەکەین –
لێکۆڵینەوەیەک لە فکری سیاسی هاوچەرخ لەسەر پرسی کورد.
ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی