کوردستان ئەحمەد

پایەی سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان، وەک نووکی هەرەمی دەسەڵاتی جێبەجێکاری و چەقی جێبەجێکردنی ئیرادەی گشتی لەم قەوارەیەدا، تەنها پۆستێکی ئیداری نییە، بەڵکو مەرجەعێکی سیاسی و ئەخلاقییە کە قورساییەکی مێژوویی و چارەنووسسازی لە ئەستۆدایە. لەم وەرچەرخانە هەستیارەی مێژووییماندا، کە پڕە لە ئاڵنگاری و دەرفەت، بوونی کەسایەتییەکی خاوەن کاریزما و ئیرادەی سیاسی لەم پێگەیەدا، لە ئاستی گرنگی تێپەڕیوە و بووەتە زەروورەتێکی بوونگەرایی (existential).

چونکە لە واقیعی سیاسیی هەرێمی کوردستاندا، پەیوەندییەکی دیالێکتیکی و ئۆرگانی لە نێوان "کەس" و "پێگە"دا هەیە. لێرەدا، کەسایەتیی سەرۆکوەزیران و دامەزراوەی سەرۆکایەتیی وەزیران پێکەوە دەبنە یەکەیەکی سیاسیی nedensel (causal) کە توانای هەیە ئاراستەی مێژوو بگۆڕێت و نەخشەی سیاسیی داهاتوو دابڕێژێت. ئەم تێکئاڵانەی نێوان ڕەهەندی تاکەکەسی و ڕەهەندی دامەزراوەیی، وا دەکات کە سەرۆکوەزیران ببێتە نماد (symbol) و بەرجەستەکەری ئیرادەی دەستەجەمعی و پەیامە ستراتیژییەکانی نەک تەنها بۆ ناوخۆ، بەڵکو بۆ جیهانی دەرەوەش..
ئەم نامەیە لە ڕوانگەی پەرۆشیمانەوە بۆ بەهێزکردنی هەرێمی کوردستان و سەرخستنی ئەرکەکانی حکوومەتەکەی بەڕێزتان، دوو ئامانجی سەرەکی لەخۆدەگرێت: یەکەم، بەهێزترکردنی پێگە و وێنەی گشتیی سەرۆکایەتیی حکوومەت وەک چەترێکی نیشتمانی بۆ هەمووان. دووەم، پێشنیارکردنی میکانیزم بۆ باشتر بەڕێوەبردنی ئەو ئەرکانەی کە دەستیان پێکراوە و دەبێت فراوانتر بکرێن. ئەم دوو ڕەهەندە پێکەوە یارمەتیدەر دەبن بۆ چارەسەرکردنی ئەو کێشە و قەیرانانەی کە بەرۆکی کۆمەڵگەکەمان گرتووە و پێویستیان بە چارەسەری ڕیشەیی و بە کۆمەڵ هەیە.

لێرەوە، چەند تێبینی و پێشنیازێک دەخەینە ڕوو:

١. یەکخستنی جوگرافیای دەسەڵات: لە سەرۆکوەزیرانی پایتەختەوە بۆ سەرۆکوەزیرانی هەموو کوردستان
یەکێک لە خاڵە هەرە درەوشاوەکانی سەرەتای دەستبەکاربوونی بەڕێزتان، دروستکردنی مۆدێلێکی نوێی بەڕێوەبردن بوو. مۆدێلێک کە لەسەر بنەمای "کردار، نەک تەنها قسە" دامەزراوە. کاتێک بەڵێنێک دەدرێت، خەڵک چاوەڕێی جێبەجێکردنی دەکات و لە زۆرێک لە کەیسەکاندا ئەمە بەدی کراوە. ئەمە خاڵی بەهێزی ئێوەیە، بەڵام بۆ ئەوەی ئەم مۆدێلە ببێتە مایەی متمانەی هەموو خەڵکی کوردستان، پێویستە لە سنوورێکی دیاریکراو فراوانتر بکرێت.

وێنە گشتییەکە لە ئێستادا بە شێوەیەکە کە وادەرناکەوێت بەڕێز مەسروور بارزانی بە یەک چاو سەیری هەموو ناوچەکانی کوردستان بکات. کەمیی سەردان و ئامادەیی ڕاستەوخۆتان لە پارێزگاکانی سلێمانی و هەڵەبجە و ناوچە ستراتیژییەکانی وەک شنگال و کەرکووک، وا پیشان دەدات کە بازنەی کاریگەری و گرنگیپێدانی سەرۆکوەزیران سنووردارە.

پێشنیازی کرداری:

کردنەوەی ئۆفیسی ڕاستەوخۆی سەرۆکایەتیی ئەنجوومەنی وەزیران لە هەموو پارێزگاکان: ئەم ئۆفیسانە دەتوانن وەک پردێکی پەیوەندیی ڕاستەوخۆ بن لەنێوان هاووڵاتیان و نووسینگەی بەڕێزتاندا. نوێنەرێکی باوەڕپێکراو و خاوەن دەسەڵات دەتوانێت ڕۆژانە گوێبیستی داواکاری و سکاڵای خەڵک بێت و ڕاستەوخۆ بیانگەیەنێتە دەستی ئێوە.
سەردانی مانگانەی بەرنامە بۆ داڕێژراو: بەڕێزتان دەتوانن مانگانە سەردانی یەکێک لەم ئۆفیسانە بکەن، لە نزیکەوە لەگەڵ خەڵک و بەرپرسانی ناوچەکە دابنیشن و بەدواداچوون بۆ کێشەکان بکەن. ئەم هەنگاوە دەسەڵاتی حکوومەت لە هەموو هەرێمەکەدا ستەیبڵتر (جێگیرتر) دەکات و ئەو بۆچوونە نادروستە دەڕەوێنێتەوە کە گوایە سەرۆکوەزیران تەنها لە بازنەیەکی بچووکدا کار دەکات.
٢. دادپەروەری لە پڕۆژە ستراتیژییەکاندا: گەشەپێدان بۆ هەمووان
هیچ کەسێکی خەمخۆر نییە کە دڵی بە پڕۆژە ژێرخانی و درێژخایەنەکانی حکوومەتەکەی بەڕێزتان خۆش نەبێت. پڕۆژەکانی وەک "هەژماری من"، هەوڵەکان بۆ دابینکردنی کارەبای بەردەوام، و بەتایبەتیش پڕۆژەی زەبەلاحی ڕاکێشانی ئاوی ئیفراز-٣ بۆ هەولێر، نموونەی کاری ستراتیژین کە بۆ دەیان ساڵی داهاتوو خزمەت بە هاووڵاتیان دەکەن.

بەڵام بۆ ئەوەی ئەم دەستکەوتانە ببنە مایەی شانازیی هەموو خەڵکی کوردستان، پێویستە هاوشێوەیان لە ناوچەکانی دیکەشدا ئەنجام بدرێت. کاتێک هاووڵاتییەکی سلێمانی، هەڵەبجە، یان گەرمیان دەبینێت کە پڕۆژەیەکی ژێرخانیی گەورە و چارەنووسساز لە هەولێر جێبەجێ دەکرێت، مافی خۆیەتی بپرسێت "کەی نۆرەی ئێمەیە؟".

پێشنیازی کرداری:

دەستپێکردنی پڕۆژەی ستراتیژیی هاوشێوە لە پارێزگاکانی تر: بۆ نموونە، کارکردن لەسەر چارەسەرکردنی کێشەی ئاوی خواردنەوەی سلێمانی بە پڕۆژەیەکی هاوشێوەی هیی هەولێر، یان بنیاتنانی نەخۆشخانەیەکی گەورەی تایبەتمەند لە هەڵەبجە، یان چارەسەرکردنی کێشەی ڕێگەوبانی ناوچەکانی گەرمیان و ڕاپەڕین، دەتوانێت ئەو هاوسەنگییە دروست بکات و بە کردەیی بیسەلمێنێت کە حکوومەت هی هەمووانە. ئەمە باشترین ڕێگایە بۆ ئەوەی بەڕێزتان زیاتر بچنە ناو دڵی خەڵکەوە.
٣. قبووڵکردنی ڕاوێژکاری جیاواز و بەهێز: هێزی فرەیی لە دەسەڵاتدا
هێزی هەر سەرکردەیەک تەنها لە توانا تاکەکەسییەکانیدا نییە، بەڵکو لە توانای کۆکردنەوەی کەسانی بەتوانا و جیاوازدایە لە دەوری خۆی. پێویستە بازنەی ڕاوێژکارانی بەڕێزتان تەنها بریتی نەبێت لەو کەسانەی کە لە ڕووی سیاسی و ئایدۆلۆژییەوە لە ئێوەوە نزیکن.

پێشنیازی کرداری:
بێگومان، ئەمە داڕشتنەوەیەکی فراوانتر و وردترە بۆ ئەو بەشە، کە تێیدا زیاتر لەسەر گرنگی و میکانیزم و دەرئەنجامەکانی ئەو پێشنیازە دەدوێت:

بنیاتنانی ئەنجوومەنێکی ڕاوێژکاریی نیشتمانی: هێزی فرەیی بۆ بڕیاری دروست
یەکێک لە گرنگترین پایەکانی هەر دەسەڵاتێکی سەرکەوتوو و حەکیم، توانای گوێگرتنە لە دەنگە جیاوازەکان و سوودوەرگرتنە لە بیروڕا و شارەزایی هەمەچەشن. سەرکردەی ژیر، دەوری خۆی بە ئاوێنە تەنینەوە کە تەنها وێنەی خۆی نیشان بدەن، بەڵکو بە پەنجەرەی فراوان دایدەپۆشێت کە ڕوانینی جیاوازی بۆ دونیای دەرەوە بۆ دابین بکەن. لەم سۆنگەیەوە، پێشنیازی کۆکردنەوەی تیمێکی ڕاوێژکاریی فرەچەشن و پرۆفیشناڵ، تەنها هەنگاوێکی ئاسایی نییە، بەڵکو گۆڕانکارییەکی ستراتیژییە کە دەتوانێت سروشتی دەسەڵاتدارێتی لە هەرێمی کوردستاندا بگۆڕێت.

١. شکاندنی قۆغی "هاوبیرکردنی داخراو" (Groupthink) و کردنەوەی دەرگای داهێنان
کاتێک سەرکردەیەک تەنها لەلایەن ئەو کەسانەوە ڕاوێژی پێدەکرێت کە لە ڕووی سیاسی و بیرکردنەوەوە لە خۆیەوە نزیکن، مەترسییەکی گەورە دروست دەبێت کە پێی دەوترێت "هاوبیرکردنی داخراو". لەم دۆخەدا، بیرۆکە نوێیەکان بە گومانەوە سەیر دەکرێن، ڕەخنە بنیاتنەرەکان کپ دەکرێن، و بڕیارەکان لە چوارچێوەیەکی سنوورداردا دەدرێن.

پێشنیاری کرداری:
کۆکردنەوەی ڕاوێژکاری پرۆفیشناڵ و ئەکادیمی و تەکنۆکرات لە دەرەوەی بازنەی تەски حیزبی، ئەم قۆغە دەشکێنێت. کەسێکی پسپۆڕی ئابووری کە سەربەخۆیە، ڕەنگە ڕێگاچارەیەکی بۆ قەیرانی دارایی پێبێت کە هەرگیز بە خەیاڵی ڕاوێژکارێکی سیاسیدا نەهاتبێت. یاساناسێکی سەربەخۆ دەتوانێت بە شێوەیەکی بابەتییانەتر ئاستەنگە یاساییەکانی بەردەم پڕۆژەکان بخاتەڕوو. ئەم فرەدەنگییە زەمینەی داهێنان و بڕیاری وردتر و دروستتر فەراهەم دەکات.

٢. فرەیی نەتەوەیی و ئایینی: لە دروشمەوە بۆ شەریکایەتیی ڕاستەقینە
هەرێمی کوردستان مۆزاییکێکی دەوڵەمەندی پێکهاتە نەتەوەیی و ئایینییەکانە. بوونی ڕاوێژکارانی بەتوانا لە پێکهاتەکانی تورکمان، کلدان، سریان، ئاشووری، و ئەرمەن لە نووسینگەی سەرۆکی حکوومەت، چەندین ڕەهەندی ئەرێنی لەخۆدەگرێت:

ڕەهەندی کرداری: ئەم ڕاوێژکارانە باشترین کەسن بۆ گەیاندنی کێشە و داواکاری و نیگەرانییەکانی پێکهاتەکانی خۆیان. ئەوان لە نزیکەوە ئاگاداری وردەکارییەکانی ژیانی کۆمەڵایەتی و ئابووری و کەلتووریی ناوچەکانیانن و دەتوانن حکوومەت لە گرتنەبەری هەر هەنگاوێکی هەڵە ئاگادار بکەنەوە.
ڕەهەندی سیمبولی: ئەم هەنگاوە پەیامێکی زۆر بەهێز دەدات بە هەموو لایەک کە حکوومەتی هەرێمی کوردستان تەنها حکوومەتی نەتەوەیەک نییە، بەڵکو حکوومەتی هەموو دانیشتووانی کوردستانە. ئەمە هەستی هاووڵاتیبوون و خاوەندارێتی لەلاى پێکهاتەکان بەهێز دەکات و بناغەی پێکەوەژیان پتەوتر دەکات.
٣. کردنەوەی دەرگای گفتوگۆ لەگەڵ ڕکابەری سیاسی
یەکێک لە بوێرانەترین و ژیرانەترین هەنگاوەکانی دەوڵەتداری، سوودوەرگرتنە لە توانای نەیارە سیاسییەکان بۆ خزمەتی بەرژەوەندییە باڵاکانی نیشتمان. بانگهێشتکردنی کەسایەتیی ئەکادیمی و پسپۆڕ کە لە ڕووی سیاسییەوە نزیک نین لە پارتی دیموکراتی کوردستان یان تەنانەت سەر بە ڕێکخراو و لایەنەکانی دیکەن، دەتوانێت گرژییە سیاسییەکان کەم بکاتەوە و پردی متمانە دروست بکات. کاتێک لایەنەکانی تر هەست بکەن کە لە بڕیارە چارەنووسسازەکاندا بەشدارن و گوێیان لێ دەگیرێت، ئەوا لەبری دژایەتیکردنی کوێرانە، دەبنە بەشێک لە چارەسەر.

٤. پەنجەرەیەک بەڕووی جیهاندا: سوودوەرگرتن لە شارەزایی نێودەوڵەتی
لە جیهانی ئەمڕۆدا، کێشەکان هێندە ئاڵۆز بوون کە هیچ وڵاتێک ناتوانێت بە تەنها پشت بە تواناکانی خۆی ببەستێت. بوونی ڕاوێژکاری بیانیی پسپۆڕ لە بوارە هەستیارەکانی وەک ئابووریی داهاتوو (دوای نەوت)، یاسای وەبەرهێنانی نێودەوڵەتی، دیپلۆماسیی وزە، و گۆڕانی دیجیتاڵی، چەندین سوودی گەورەی هەیە:

ئەوان باشترین ئەزموون و پراکتیزە جیهانییەکان دەگوازنەوە بۆ ناو حکوومەت.
بەهۆی بابەتیبوون و دووربوونیان لە ململانێ ناوخۆییەکان، دەتوانن ڕاوێژی بێلایەنانە پێشکەش بکەن.
بوونیان، متمانەی کۆمپانیا و وەبەرهێنەرە بیانییەکان بە حکوومەتی هەرێم زیاد دەکات.
دەرئەنجام: دوو پەیامی ستراتیژی
ئەم هەنگاوە دوو پەیامی زۆر گرنگ و ڕوون ئاراستەی ناوخۆ و دەرەوە دەکات:

پەیام بۆ ناوخۆی پارتی دیموکراتی کوردستان: ئەمە نیشانەی لاوازی نییە، بەڵکو نیشانەی باوەڕبەخۆبوون و ژیریی سەرکردایەتییە. دەیسەلمێنێت کە مەسروور بارزانی تەنها سەرکردەی حیزبێک نییە، بەڵکو سەرکردەیەکی نیشتمانییە کە ئامانجی لەوە گەورەترە و دەیەوێت میراتێکی نیشتمانی بۆ هەموو کوردستان بەجێبهێڵێت. ئەمە پێگەی خودی سەرۆکوەزiran و خودی حیزبەکەش لە درێژخایەندا بەهێزتر دەکات.
پەیام بۆ خەڵکی کوردستان و لایەنەکانی تر: بە کردەوە ئەو تێگەیشتنە دەشکێنێت کە گوایە پێگەی سەرۆکی حکوومەت مۆنۆپۆل کراوە. کاتێک خەڵک دەبینێت کە دەرگای سەرۆکایەتیی حکوومەت بەڕووی هەموو توانایەکی دڵسۆزی ئەم وڵاتەدا کراوەیە، بەبێ لەبەرچاوگرتنی ئینتیمای حیزبی و نەتەوەیی و ئایینی، ئەوا هەست بە خاوەندارێتی دەکەن. ئەو کات حکوومەت لە موڵکی حیزبێکەوە دەگۆڕێت بۆ موڵکی هەمووان، و بەرگریکردن لێی و سەرخستنی ئەرکەکانی دەبێتە ئەرکێکی نیشتمانیی هاوبەش.
دەرەنجام: بەرەو سەرۆکایەتییەکی نیشتمانیی مێژوویی
بەڕێز سەرۆکی حکوومەت، پێگەی ئێوە تەنها پۆستێکی ئیداری نییە، بەڵکو دەرفەتێکە بۆ بنیاتنانی کوردستانێکی بەهێزتر و یەکگرتووتر. ئەو بازنەیەی کە ئێوە دروستی دەکەن، دەبێت هێندە فراوان بێت کە هەموو هاووڵاتییەکی ئەم هەرێمە خۆی تێدا ببینێتەوە. بە کەمکردنەوەی مەودای جوگرافی، دابەشکردنی دادپەروەرانەی پڕۆژەکان، و قبووڵکردنی دەنگی جیاواز، دەتوانن خۆتان وەک سەرکردەیەکی نیشتمانی بسەلمێنن کە خۆشەویستی و ڕێزی هەمووانی بەدەستهێناوە. ئەمە تەنها گرفتەکان چارەسەر ناکات، بەڵکو خۆشەویستی و متمانەیەکی قووڵیش دروست دەکات کە پایەکانی دەسەڵاتی ئێوە و سەقامگیریی هەرێمەکەمان پتەوتر دەکات.

ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی