شیكاریى: ئاسۆ عەبدولـلەتیف
یاسای سانتلیگۆی هەموارکراو، کە بۆ خولی شەشەمی هەڵبژاردنەکانی ئەمجارەی په‌رله‌مانى عێراق کاری پێدەکرێت بۆ گۆڕینی دەنگ بۆ کورسی‌و بڕیارە 229 کورسی پێ دروستبکەن لەتەواوی عێراقدا لەهەموو گەل‌و نەتەوەو پێکهاتەو ئایین‌و ئاینزاکان.
لەو ڕێژەیە 83 کورسی بەر کۆتای ژنان دەکەوێت‌و 60 بۆ 65 کورسی بەر نەتەوەی کورد دەکەوێت بەموسڵ‌و کەرکوکەوە، به‌گوێره‌ى دەستوری ساڵی 2005و یاساکارپێکراوەکان‌و دوایین ڕاپرسی‌و ئامار بۆ ڕێژەی دانیشتوان، نۆ کورسی دیاریکراوە بۆ کۆتای پێکهاتەکان کە بریتیە لە(کلدو ئاشوری مەسیحی کە پێنج کورسیە، ئێزدیەکان یەک کورسی، شەبەک یەک کورسی، سابیئەی مەندائی یەک کورسی، کوردی فەیلی یەک کورسی).
بەکوردی‌و پوختی، سیستمی سانتلیگۆی هەموارکراو دژی فرەیی‌و پلوڕالیزمی پەڕلەمانیەو لێدانە لەدەنگی قەوارە بچوکەکان بەو هۆکارەی دوای بەدەستهێنانی تاک کورسیەک بۆیان، هەرلایەکیان، بەلای کەمەوە 15 بۆ 20 هەزار دەنگی ماوەی دەمێنێ‌و دواجار دەفەوتێ.
به‌گوێره‌ى ڕاپرسی مەیدانی بۆ دەستەبژێرو خەڵکی کاسب‌و خوێنەوار، لەم شیکاریەدا پێشبینیەکی سەرەتایی بۆ کورسی بەدەستهاتوی حزب‌و قەوارەو لایەنە سیاسییەکانی بازنە - دەڤەری سلێمانی کراوە، کە دابەشدەبێت بۆ 18 کورسی بۆ سەرجەم قەوارەکان‌و ژمارەکەی کە کۆمسیۆن بڵاویکردوه‌تەوە بریتیە لەملیۆنێک‌و 201 هەزارو 658 هاوڵاتی کارتی دەنگدان‌و بایۆمەتریان بۆکراوەو دەتوانن دەنگبدەن لەپارێزگای سلێمانى‌و پارێزگای هەڵەبجەو ئیدارە سەربەخۆکانی.
بێگومان بەهۆی ناڕەزایەتی خەڵک‌و گرفتی موچەو خزمەتگوزاریەکان‌و دابەشبونی ئۆپۆزسیۆن بەسەر چەند بەرەیەکی کێبڕکێکاری توندو جیاوازدا لەئۆپۆزسیۆنی ئیسلامی‌و ڕادیکاڵ‌و شەعبەویی، بەڵام ئۆپۆزسیۆنێکی بێدەنگ‌و ناکاراش دیارن کەهیچ چالاکی‌و ئەکشنێکیان نییەو بگرە سەرنجیان لەسەر ئەو ڕەوت‌و بەرەیەی ئۆپۆزسیۆنیش هەیەو بەدروستکراوی دەسەڵاتی دەزانن، بێگومان ڕێژەی بەشدارینەکردن‌و نەچون بۆ سەر سندوقەکانی دەنگدان‌و بایکۆت لەم ڕەهەندەوە زیاد دەکات‌و ڕوو لەهەڵکشانەو بەئەگەرێکی زانستی زۆرەوە ڕێژەی بەشدارینەکردن لەدەنگدان بە 50% بۆ 55% دانراوە.
ئەو ئۆپۆزسیۆنەی زەمینەی ئەوەیان نییە بێنە مەیدانەکەو خۆیان مانیفێست نەکردوە بۆ ئەم پرۆسەیە مانای ئەوەنییە وجودیان نییەو کاریگەرنین بەسەر ڕەوشی سایکۆلۆژیای تاکی دەنگدەرەوە، وەک بایکۆتی بزوتنەوەی گۆڕان‌و تەڤگەری ئازادی‌و بزوتنەوەی ئیسلامی‌و مامۆستایان‌و نوخبەی ناڕازیی‌و نوسەرانی رەخنەگر، کە هەریەک لەئەمریکاو ئێران‌و تورکیا حەز بەچارەیان ناکات، بەڵام خەڵکانی پەرێز پاک‌و نەتەوەدۆست‌و وڵاتپارێزو ڕادیکاڵ‌و ڕەخنەگرن‌و دەسەڵات هەناسەو بڕستی لێبڕیون‌و دوری خستونەتەوە لەهەموو کایە مەعریفی‌و سیاسیی‌و کۆمەڵایەتی‌و کولتوریەکان‌و نەبونەتە هەواکێشی ساختەی مەنجەڵی توڕەبونەکەی خەڵک، بێگومان گەرمایی خۆیان هەیە بۆ ساردوسڕیی پرۆسەکە.
وای دابنێ 50%ی ئەو ڕێژەیە لەهاوڵاتیان لە 11ى 11ى 2025 دەڕۆنە سەر سندوقەکانی دەنگدان‌و پەنجاکەی تر بەشداریناکات ئەوەش دیاردەیەکی ئاساییەو بایکۆتدەکات، واتە نیوەی ئەو ڕێژەیە کەدەکاتە 600 هه‌زارو 829 کەس بەرەو ژور دەڕۆن بۆدەنگدان، لەم حاڵەتەدا کاندیده‌كان پێویستە 33 هه‌زارو 379 دەنگ بەدەستبهێنێ ئینجا دەبێتە خاوەنی کورسی، واتە بەلای کەمەوە 30 هەزار دەنگ پێویستە بۆ کاندید، بەڵام لەسانتلیگۆدا هەمیشە ئەم ڕێژەیە یاری دەکات لە25 هەزارەوە بۆ 30 هەزار به‌گوێره‌ى ماوەی بەهێزی لیستەکان (الباقی الأقوى).
ئەو گرافیکەی خوارەوە پێشبینیە، نزیکە لەواقیع، پشتی بەستوە بەداتا، به‌گوێره‌ى زانستی بیرکاریی سانتلیگۆی هەموارکراوی یەک پۆینت حەوت تا یازدە، دابەشکراوە، بەبێ لایەنگیریی‌و سۆزداریی‌و پشتئەستور بەداتاکانی کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکان بۆ هەرسێ پرۆسەی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نیشتیمانی عێراق لەساڵی 2018و 2021و دواین هەڵبژاردنی پەڕلەمانی کوردستان لە 2024 کە هیچ سوپرایزێک ڕوینەدا جگە لەبەرزبونەوەی دەنگی نەوەی نوێ.
سانتلیگۆی هەموارکراو تۆڕی گەورەی دەریایە، تەنها ماسی گەورە دەگرێ بۆ ناو هۆڵی پەڕلەمان، ماسی بچوک دەبێ مەلەی خۆی بکا تا قەڵەو تر دەبێ لەشەقامەکاندا، دەنگی بەرزو هاوارهاوار ناتکات بەخاوەنی کورسی بەڵکو بەداتاو ژمارەو ڕێژەی حەقیقی‌و جەماوەریی دەبیتە براوەی کورسیەکان.
سیستمەکە زانستی‌و بیرکارییە، تەکنیکێکی کۆنە بۆ گۆڕینی دەنگی لیست‌و قەوارەکان بۆ کورسی، کاتێک ئەم یاسا کلاسیکیە بۆ هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی پارێزگاکان‌و ئەنجومەنی نیشتیمانی لەساڵی 2013 بڕیاری لەسەردراو دوای پێنج ساڵ‌و بەدروستی لەساڵی 2018 هەموارکرایەوە بۆ هەڵبژاردنەکان، ژمارەکە لەکەرتی 1.4 بۆ کەرتی 1.7 بەرزکرایەوە کە پلانی وردو سیاسی لەپشت بوو بۆ بەرژەوەندی حزب‌و خێزانە گەورەکان‌و دورخستنەوەی کوتلەی بچوکی پەڕلەمانی.
لەم یاسایەدا ئێمە بازنەی سلێمانی وەردەگرین بۆ دەنگی بەدەستهاتوی قەوارەکان، کە دابەشی ژمارە تاکەکان دەکرێ، یەکەمجار دابەشی 1.7 دواتر ژمارە (3 تا 5و 7و 9و 11) ئینجا لەخشتەکەدا دیاریکراوە، گەورە ژمارە دەرچوەکان (القاسم الأكبر) هەڵدەگۆزرێ بەقەد ژمارەی کورسی بازنەی سلێمانی، بۆنمونە بازنەی سلێمانی 18 کورسیە، لەخشتەی دەنگە بەدەستهاتوەکاندا دوای دابەشکاریەکان، 18 ژمارەی بەهێز هەڵدەگۆزین‌و کورسی لایەنەکان دەردەچێت لەژمارە یەکی بەهێز تا ژمارە هەژدەی بەهێز.
پێشبینیەکان بەمجۆرەیە:
یەکێتیی نیشتیمانی کوردستان (7 ـ 8) کورسی لەگەڵ ماوەیەکی بەهێز - باقی ئەقوا.
پارتی دیموکراتی کوردستان دوو کورسی.
نەوەی نوێ سێ کورسی
یەکگرتووی ئیسلامی یه‌ك بۆ دوو کورسی‌و ماوەیەکی بەهێز
کۆمەڵی دادگەری یه‌ك کورسی‌و ماوەیەکی بەهێز
ڕەوتی هەڵوێست یه‌ك کورسی
بەرەی گەل یه‌ك کورسی.
بەو سیستمە هێزو قەوارەی بچوک ئەوپەڕی دەبێتە خاوەن کورسییەک، یاسای سانتلیگۆی هەموارکراو یەکەمجار زانای بیرکاری ئەندرێ ساینت لاگیۆی فەرەنسی دایهێنا لەساڵی 1912، هەندێک دەڵێن لەساڵی 1910 لەسوید داهێنراوە بۆ دورخستنەوەی کەمینەکان تاساڵی 1960 وڵاتانی نەرویژو ئەسکەندەنافی لەئەوروپا لەسەری بەردەوامبون.
جگە لەسانتلیگۆ، شێوازی دیکە هەیەو هەروڵاتەو به‌گوێره‌ى بەرژەوەندیی دەسەڵاتدارەکان دیاریانکردوە وەک؛
یاسای سانتلیگۆی کۆن‌و تێکڕا
یاسای ڤیکتۆر هۆندت کە دواتر بوه‌تە شێوازی جیفرسون یان القاسم الأكبر.
شێوازی هاژنباخ بیشوفی سویسرایی
شێوازی کورسی پاکتاو - مقعد تسویە
شێوازى بەهێزترین ماوه - الباقی الاقوى
شێوازى به‌هێزترین تێكڕا - المعدل الاقوى
شێوازى سانتلیگۆى هه‌مواركراوی نوێ
