شارپرێس ـ بەختیار ئەحمەد ساڵح:
پێشەکی
کۆماری ئیسلامی ئێران ڕووبەڕووی گۆڕانکارییەکی ورد، بەڵام قووڵی ناوخۆیی دەبێتەوە کە هەڕەشەی دووبارە داڕشتنەوەی پێکهاتەی دەسەڵاتی خۆی لە پلەبەندی باڵای سەرکردایەتییەوە بۆ تۆڕێک لە دامەزراوە هاوبەشەکان دەکات. پەرەسەندنی ئاستەنگە ئەمنییەکان، بەتایبەتی هەڵمەتە بەردەوامەکانی ئیسرائیل بۆ شەڕى ناڕاستەوخۆ، بووەتە هۆی کەمبوونەوەی ڕۆڵی عەلی خامنەیی ڕابەری باڵاى شۆڕشی ئیسلامی و سەرهەڵدانی ئەوەی کە پێدەچێت سەرکردایەتییەکی بەکۆمەڵى ناچاری بێت. ئەم نوسینە شیکارییەکی ئەم گۆڕانکارییە، ڕەگ و ڕیشەکەی، دینامیکی ناوخۆیی و کاریگەرییەکانی بۆ داهاتووی حوکمڕانی لە ئێراندا دەخاتە ڕوو.
یەکەم: شەڕی ناڕاستەوخۆى ئیسرائیل وەک فاکتەری گۆڕانکاری
1. سروشتی ئۆپەراسیۆنەکانی ئیسرائیل: ئیسرائیل پشت بە تاکتیکی ناتەقلیدی دەبەستێت، لەوانە تیرۆرکردنى جۆرى، هێرشی ئەلیکترۆنی و تێکدەرانە دژی دامەزراوە ئەتۆمییەکان و ئۆپەراسیۆنی دەروونی دژی کەسایەتییە سەربازی و سیاسییەکان بە ئامانجى لاوزا کردنى سەرکردایەتی ئێران بە شێوەى هەنگاو بە هەنگاو بەبێ ئەوەی بەشداری شەڕی سەرتاسەری یا ڕاستەوخۆ بکات لەگەڵ ئێران.
2. دەرئەنجامە سیاسییەکان: هەوڵی تیرۆرکردنی خامنەیی بووە هۆى دابڕاندنى ناوبراو لە پرۆسەی بڕیاردان و پچڕاندنى پەیوەندییە فەرمییەکانی نێوان ئەو و سەرکردایەتی جێبەجێکردن و بوار بۆ سەرکردایەتییەکی بەدیلی ڕانەگەیەندراو هاتە ئاراوە بۆ بەڕێوەبردنی دەوڵەت.
دوەم: پێکهێنانی سەرکردایەتی بەکۆمەڵ لەناو دەسەڵاتدا
1. پێکهاتەی ئێستاى سەرکردایەتی بەکۆمەڵ پێکدێت لە سەرۆکی سێ دەسەڵات: سەرۆک پزیشکیان (جێبەجێکار)، قالیباف (یاسادانان) و ئیژەیی (دادوەرى) و لە لایەن فەرماندە باڵاکانی سەربازی لەوانە موحسین ڕەزایی وەک نوێنەری سوپای پاسداران، پاڵپشتی لێدەکرێت.
2. ئاماژەکانی هێزی ئەو دەسەڵاتە
أ. پەکخستنى یاسای حیجاب و پاکیزەیی سەرەڕای پەسەندکردنی بە شێوەى فەرمی.
ب. پەکخستنى یاسای ستراتیژی کە ڕێگری لە دانوستانە ئەتۆمییەکان دەکات.
ج. شکست هێنانى پەیوەندییەکان لەگەڵ واشنتۆن بەهۆی نەتوانینی دەستڕاگەیشتنى حکومەت بە خامنەیی.
سێیەم: ڕەگ‌و ڕیشەی مێژویی مۆدێلی بەڕێوەبردنى بەکۆمەڵ
1. ئەزموونی دوای نەخۆشکەوتنى خومەینی: دوای ئەوەی خومەینی لە ساڵی 1980 تووشی جەڵتەی دڵ بوو، وڵات لەلایەن دەستەیەکی دەستەبژێرەوە بەڕێوەبرا کە ڕەفسەنجانی و خامنەیی و ئەحمەد خومەینی و ئەردەبیلی لەخۆگرتبوو، ئەم ئەزموونە مێژووییە مۆدێلی ئێستا بۆ بەڕێوەبردنى بەکۆمەڵ پێکدەهێنێت.
2. نەبوونى یاسایەکى تایبەت لەو بارەوە: سەرەڕای نەبوونی بنەمایەکی دەستووری ڕوون بۆ سەرکردایەتی بەکۆمەڵ، نوخبەی دەسەڵاتدار وەک میکانیزمێک پەنا بۆ ئەم فۆرمولەیە دەبات بۆ ئەوەی بۆشایی لە دەسەڵاتدا دروست نەبێت.
چوارەم: هاوسەنگی هێز لەناو ئەنجومەنى نوێنەراندا
1. سەرۆکی پزیشکیان: کارتی چاکسازی و خۆگرتن، خۆی وەک بەرەیەکی میانڕەو پیشان دەدات بۆ کۆنتڕۆڵکردنی ناڕەزایەتییەکان، تا ئێستا سەرکەوتوو بووە لە سەپاندنی مەرجەکانی بە ڕاگرتنی یاسا مشتومڕاوییەکان.
2. قالیباف و ئیژەیی: ناوەندی پراگماتیک: ئەوان نوێنەرایەتی ئەو باڵە دامەزراوەییە دەکەن کە هاوسەنگ دەکات لەنێوان پرەنسیپەکانى سوپای پاسداران لەگەڵ نواندنى نەرمی سیاسی.
3. سوپای پاسداران: هێزی یەکلاکەرەوە: سەرەڕای سەرهەڵدانی سەرکردایەتی بەکۆمەڵ، پەسەندکردنی سوپای پاسداران بۆ هەر بڕیارێکی ستراتیژی هێشتا گرنگە بەو پێیەى کە توانای سەپاندنی دیدگاى خۆى هەیە.
پێنجەم: دەرئەنجامە ئەگەرییەکان
1. لایەنە باشەکانی:
أ. نەرمی نواندن لە بڕیاردان لە ئەگەری نەبوونی ڕابەری باڵا یان تیرۆرکردنی کەسایەتییە باڵاکان.
ب. ڕەنگە مشتومڕی فراوانتر لەناو حکومەتدا ببێتە هۆی بڕیاری واقیعیتر کە زیاتر لەگەڵ خواستەکانى خەڵکدا هاوئاهەنگ بێت.
ت. کەم بوونەوەى توانى دەوڵەت بۆ سەرکوتکردن.
2. زیانەکانی:
أ. مەترسی وەڵامدانەوەی خاوى لە کاتی قەیرانەکاندا.
ب. ئەگەری پشتگوێخستنى دیدگاى دەستەبژێرەکان بەهۆی بەرژەوەندییە ناکۆکەکانەوە.
ج. کەوتنە ژێر پرسیارى شەرعییەتى دەوڵەت.
شەشەم: ئایندەی دەسەڵات لەدوای خامنەیی
1. لە ئەگەری نەمانى خامنەیی، سێ سیناریۆ ئەگەرى سەرهەڵدانیان هەیە:
أ. دامەزراندنی سەرکردایەتی بەکۆمەڵ لە چوارچێوەی پێکهاتەیەکی یاسایی نوێدا (بۆ نموونە ئەنجومەنی سەرکردایەتی).
ب. گەڕاندنەوەی سوپای پاسداران وەک دەسەڵاتی حوکمڕانی لە پشت پەردەوە.
ج. هەڵوەشاندنەوەی دەسەڵات بەهۆی دابەشبوونی ناوخۆ و لاوازی کۆنترۆڵی ناوەندی.
ئەنجام
سەرهەڵدانی ڕابەرایەتی بەکۆمەڵ لە ئێراندا، ڕەنگدانەوەی هەوڵی دەسەڵاتە بۆ خۆگونجاندن لەگەڵ ژینگەیەکی زۆر ئاڵۆزی ئەمنی و سیاسیی کە بەهۆی فشاری دەرەکی و دابەزینی جەماوەری ناوخۆییەوە ئاڵۆزتر بووە. ئەم گۆڕانکارییە دەتوانێ سەرەتای چاکسازییەکی نەرم بێت لەناو دەسەڵاتدا، یان نیشانەی کۆتاییهاتنێکی هێواش هێواشى دەسەڵاتى سیاسی بێت. ئەوەی مانگەکانی داهاتوو دەریدەخەن لە دیاریکردنی چارەنووسی کۆماری ئیسلامی دوای خامنەیی یەکلاکەرەوە دەبێت.
